Χωρικές πολιτικές για το σχεδιασμό, την ανταγωνιστικότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων

τέλος του 20ου αιώνα σηματοδότησε μια σειρά δραματικών, παγκόσμιων αλλαγών και
εξελίξεων που αφορούν στην πολιτική, την οικονομία, την κοινωνία και το χώρο: οικονομική παγκοσμιοποίηση, Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, νέες μετα-βιομηχανικές οικονομίες, νέες
τεχνολογίες και η ανάδυση των φαινομένων της κοινωνίας της πληροφορίας, της κοινωΤο κείμενο αυτό έχει συνταχθεί στα πλαίσια των εργασιών της Ομάδας “Περιβάλλοντος” του ΙΣΤΑΜΕ, και
ειδικότερα της υπο-ομάδας “Αστικό περιβάλλον”. Ειδικότερα, το κείμενο επιχειρεί να προσδιορίσει χωρικές
πολιτικές για το σχεδιασμό, την ανταγωνιστικότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη των ελληνικών πόλεων συνεκτιμώντας παράγοντες και ιδιότητες που απορρέουν από 3 διακριτά πλαίσια αναφοράς (επιρροών):
– Πρώτον, τις νέες προκλήσεις στο σχεδιασμό των πόλεων που σχετίζονται με σύγχρονα παγκόσμια πολιτικά
και κοινωνικο-οικονομικά φαινόμενα όπως η οικονομική παγκοσμιοποίηση, η Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, οι
νέες τεχνολογίες, οι πολυ-πολιτισμικές κοινωνίες, κ.ά.
– Δεύτερον, το νέο ενιαίο Ευρωπαϊκό δίκτυο πόλεων, τις αναπτυξιακές δυνατότητες και προοπτικές των διαφόρων κατηγοριών και ομάδων πόλεων μέσα σ” αυτό, και το νέο ρόλο της πολεοδομίας και του αστικού
σχεδιασμού.
– Τρίτον, τη θέση των ελληνικών πόλεων μέσα στο ενιαίο Ευρωπαϊκό δίκτυο πόλεων και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους (χωροταξικά. πολεοδομικά, αρχιτεκτονικά, οικονομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά) που
οφείλονται ελληνικό θεσμικό πλαίσιο πολεοδομίας–χωροταξίας και τον τρόπο ανάπτυξης και παραγωγής
του αστικού χώρου στην Ελλάδα στο 2ο μισό του 20ού αιώνα.
100-145
aeihoros6(1).indd 100 13/3/2009 3:16:14 ìì
101
ΚΕΙ­ΜΕ­ΝΑ
ΠΟ­ΛΕ­Ο­ΔΟ­ΜΙΑΣ
ΧΩ­ΡΟ­ΤΑ­ΞΙΑΣ
ΚΑΙ Α­ΝΑ­ΠΤΥ­ΞΗΣ
νίας υψηλής κινητικότητας των ατόμων στην καθημερινότητά τους και της συμπίεσης
του χώρου-χρόνου (time-space compression), ισχυρά μεταναστευτικά ρεύματα από τις
αναπτυσσόμενες περιοχές της Ασίας και της Αφρικής προς την οικονομικά ώριμη Ευρώπη
και η δημιουργία πολυεθνικών κοινωνιών, αποδοχή από την μεταμοντέρνα κοινωνία της
“διαφοροποίησης” (diversity”) και της “εξατομίκευσης” (“individualization”) των πολιτιστικών αναφορών και επιλογών του ατόμου και η δημιουργία πολυ-πολιτισμικών κοινωνιών,, υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος, ενεργειακή κρίση και προσπάθειες περιβαλλοντικής προστασίας και βιώσιμης ανάπτυξης.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, η πολυπλοκότητα και η βαρύτητα του χωρικού σχεδιασμού εντείνονται. Οι τομείς της πολεοδομίας, της χωροταξίας και της περιφερειακής ανάπτυξης
φαίνεται να αντιμετωπίζουν –ίσως για πρώτη φορά στην ιστορία τους– τόσο σημαντικές
προκλήσεις. Στην παγκόσμια ιστορία της ανάπτυξης και εξέλιξης των πόλεων και των
περιοχών (Mumford, 1984· Morris, 1994· Lavedan, 1959), ο χώρος ως υποδοχέας των
δραστηριοτήτων του ανθρώπου ήταν πάντα προϊόν σχεδιασμού –τουλάχιστον από την 3η
χιλιετηρίδα π.Χ. και τη δημιουργία των πρώτων αστικών σχηματισμών και των πρώιμων
κρατικών οντοτήτων. Και αποτελεί κοινό τόπο των διαφόρων παραδειγμάτων διαχρονικά
και διαπολιτισμικά, ότι ο σχεδιασμός του χώρου έπετο χρονικά μιας καταρχήν ανάπτυξης
παραγωγικών και πολιτισμικών δραστηριοτήτων –ανακλώντας πάντα τη δομή και το
εποικοδόμημα του κοινωνικού σχηματισμού (Rossi, 1982· Kostof, 1991· Benevolo, 1997).
Σημαντικότατη ιδιαιτερότητα του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου περιβάλλοντος είναι
ότι αυτή η χρονική αλληλουχία έχει αντιστραφεί: Ο σχεδιασμός του χώρου –αστικού και
περιφερειακού– δεν έπεται αλλά προηγείται χρονικά της ανάπτυξης των παραγωγικών
και πολιτισμικών δραστηριοτήτων. Και ο χώρος δεν είναι πλέον απλός υποδοχέας των
οικονομικών και πολιτισμικών δραστηριοτήτων, αλλά μέσω του σχεδιασμού, χρησιμοποιείται συνειδητά ως ΄καταλύτης΄ και “εργαλείο” ανάπτυξης των οικονομιών –αστικών και
περιφερειακών (Γοσποδίνη, 2000· Gospodini, 2002). Αυτή η αντιστροφή της σχέσης είναι
απόρροια αλυσιδωτών φαινομένων που πηγάζουν από την οικονομική παγκοσμιοποίηση,
την Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και τη δημιουργία νέων Ευρωπαϊκών και παγκόσμιων δικτύων
πόλεων και περιφερειών.
Αναλυτικότερα, ξεκινώντας από τις πόλεις, μια σειρά μελετών τα τελευταία 15
χρόνια (βλ. Sachar, 1990· Sassen, 1994 και 2001· Amin και Thrift, 1995· Savitch, 1996·
Short και Kim, 1999) δείχνει ότι η δυναμική της ανάπτυξης των πόλεων έχει επηρεαστεί
δραματικά στα πλαίσια της οικονομικής παγκοσμιοποίησης: Οι αγορές υπερβαίνουν πλέον
τα σύνορα και τα συμφέροντα των εθνικών κρατών, ενώ φθίνει η ικανότητα κάθε κράτους
να διαμορφώνει την εθνική του οικονομία και τον τρόπο αλληλεπίδρασης των εξωτερικών
δυνάμεων και δομών.